Tula

Ano ang tula?

Ang tula ay anyo ng panitikan at ito ay binubuo ng taludtod. Ang tula ay isang anyo ng panitikan na nagpapahayag ng damdamin ng isang tao. Ito ay binubuo ng mga saknong at ang mga saknong ay binubuo ng mga taludtud.

Ang tula ay pagpapahayag ng magagandang kaisipan at pananalita sa pamamagitan ng mga taludtod. Ang kalipunan ng mga taludtod ay tinatawag na taludturan o saknong.

Ang tula ay nagpapahayag ng damdamin, gamit ng marikit na salita.

Ang tula ay isang uri ng panitikan na nagbibigay diin sa ritmo, mga tunog, paglalarawan at mga paraan ng pagbibigay ng kahulugan sa mga salita.

Samantalang ang ordinaryong pagsasalita at panulat ay inoorganisa sa mga pangungusap at mga talata, ang tula ay inoorganisa sa mga yunit na tinatawag na taludtod at saknong.

Kasaysayan Ng Tulang Pilipino

Ang tulang Pilipino, sariling atin o hiram na panitikan. Ang kasaysayan ng tulang Pilipino ay nababahagi sa limang importanteng mga panahon. Una, ang Matandang Panahon. Ang panahong ito ay nagsimula noong unang pagdating ng mga Negrito o Aeta hanggang sa taong 1521. Pangalawa, ang Panahon ng mga Kastila na nagmula noong taong 1521 hanggang sa taong 1876. Pangatlo, ang Panahon ng Pambansang Pagkamulat. Ito ay panahon ng himagsikan. Pang-apat, ang Panahon ng mga Amerikano na nag-umpisa noong taong 1898 hanggang sa pagkatapos ng panahon ng digmaan. At ang huli'y ang Panahong Patungo sa Pambansang Krisis.

Ang Matandang Panahon

Tulad ng maraming dayuhang kabihasnan ang panitikan ng Pilipinas ay nagmula sa mga magkakaibang lipon ng tao na may panahong pagkaka-agwat.na dumating. Ang mga unang tao na dumating sa Pilipinas ay ang mga Negrito o Aeta. Sumunod naman ang grupong Indones at mga Malay. Dahil dito ang sinaunang kabihasnan ay may sarili nang sistema ng pagsulat at pasalita. Ang unang ebidensiya na mayroon nang sariling panitikang pagsulat ang mga pilipino bago pa dumating ang mga dayuhang taga-kanluran ay ang Baybayin na binubuo ng tatlong patinig at 14 na katinig. Ang mga simbolong ito ay nakasulat sa mga dahon at balat ng mga punong-kahoy na ang gamit naman sa pag-ukit ay ang mga matutulis na bato at kahoy din. Mayroon na ring panitikan na pasalita ang mga sinaunang tao. Ang panitikang pasalita ay may anyong panulaan, tuluyan, at dula.

Ang panulaan ay binubuo ng mga bugtong, salawikain at kasabihan, tanaga, tulang pambata, bulong, awiting bayan, at epiko. Ang mga ito'y nakasulat din ngunit ng dumating ang mga Kastila marami ang sinunog na mga literatura at saka dahil marami ang nakasulat sa mga kahoy at dahon ito ay natunaw pagkalipas ng maraming taon. Bagamat magkakaiba ang lengguaheng gamit ng mga sinaunang tao ang kanilang panitikan ay may iisang mensahe at layunin.

Ang Bugtong. Ang unang layunin ng bugtong ay magbigay kasiyahan sa mga tagapakinig at ng mga manlalaro. Kahit simple ang estraktura dito nasusukat ang talino at kaalaman tungkol sa bayan.

Ang Salawikain at Kasabihan. Ang salawikain at ang kasabihan ay nagpapakita ng asal, moralidad, at pag-uunawa sa ating mga ninuno. Ang salawikain ay nagbibigay aral at ang kasabihan ay nagbibigay unawa sa mga pang-araw araw na gawain.

Ang Tanaga. Ang tanaga ay naglalaman ng pangaral at payak na pilosopiyang ginagamit ng matatanda sa pagpapagunita sa mga kabataan. Ito ay may estrukturang apat na taludtod at pitong pantig sa iisang saknong.

Ang Tulang Pambata. Ito ay nagsisilbing pag-unawa noong kamusmusan ng ating mga ninuno. Ito rin ay nagpapahayag at nagpapa-alala sa mga maliligayang karanasan noong sila'y bata pa.

Ang Bulong. Ang ating mga ninuno ay naniniwala rin sa mga di nakikitang espirito gaya ng mga lamang lupang espirito tulad ng mga duwende. Ang ating mga ninuno ay humihingi ng ng pasintabi at paumanhin sa mga ito upang hindi sila mapahamak sa mga masasamang pangyayari.

Halimbawa:

Tabi, tabi po, Ingkong

Makikiraan po lamang.

Bari-bari Apo

Umisbo lang ti tao. (Ilokano)

Ang Awiting-Bayan. Marahil sa lahat ng mga tula ang awiting bayan ay may pinakamalawak na paksa at uri. Ang mga paksa nito'y nagbibigay hayag sa damdamin, kaugalian, karanasan, relihiyon, at kabuhayan. Ang mga sumusunod ay mga halimbawa ng ibaìt ibang uri nito, isa ang talindaw. Ang talindaw ay awit sa pamamangka. Ikalawa, ang Kundiman ito ay awit sa pag-ibig. Ikatlo, ang Kumintang ito ay awit sa pakikidigma. Ikaapat, ang Uyayi o Hele ito ay awit na pampatulog ng sanggol. Nabibilang rin dito ang Tigpasin, awit sa paggaod; ang Ihiman, awit sa pangkasal; ang Indulain, awit ng paglalakad sa lansangan at marami pang iba.

Halimbawa:

Talindaw

Sagwan, tayoy sumagwan

Ang buong kaya'y ibigay.

Malakas ang hangin

Baka tayo'y tanghaliin,

Pagsagwa'y pagbutihin.

Oyayi o Hele

Matulog ka na, bunso,

Ang ina mo ay malayo

At hindi ka masundo,

May putik, may balaho.

Ang Epiko. Ang epiko ay mahabang tula na inaawit o binibigkas. Ito ay tungkol sa mahiwagang pangyayari at kabayanihan ng isang mamamayan.

Ang Panahon ng mga Kastila

Ang Pilipino ay may sarili nang tula na mayaman sa uri, paksa, at estraktura bago pa dumating ang mga dayuhang Espanyol. Subalit nang dumating ang mga Espanyol ang tulang Pilipino ay nagkaroon ng maraming pagbabago at karagdagan lalo na sa uri at paksa. Noong nag-settle ang mga dayuhan sa ating bansa karamihan nila'y mga maimpluensiyang prayle. Ang mga prayleng ito ay hindi lang nagpe-preach kundi sila rin ay mga iskolar ng lengguaheng Espanyol kaya madali nilang nai-spread ang Kristianismo at ang kulturang espanyol. Ito ay posible dahil ang mga dayuhan ay nagpakitang tao sa pamamagitan ng pag sang ayon sa pagkatuto at pag-unawa sa ating mga katutubong kultura, baybayin, sining, pulitika,at panitikan. Nang mapailalim tayo sa kanilang mga kamay ang ating mga puso't isipan ay sumunod din. Dahil dito ang mga katutubong Pilipino o ang mga Indio na madaling silang tawagin ay madali na nilang nabago ang anyo ng mga katutubong tula.

Ang mga pagbabago ay pagdaragdag sa mga paksang panrelihiyon, pangmoralidad, etika, panlibangan, pangwika, at pangromansa. Mga katangiang abundant na sa Europa. Ang mga uri namang dinagdag sa katutubong panulaan ay ang mgaTugma, Pasyon, Dalit, at ang Awit at Korido.

Ang Tugma. Ang tugma ayon sa depinisyon ay ang huling saknong ng tulang ito ay magkakatugma. Actually, ang uring ito ay ginagamit na nang mga Indio noon ngunit ang mga Espanyol ay nagdagdag ng isa o marami pang saknong. At saka, ang dapat na nilalaman o paksa ay ayon sa bagong pananampalataya sa Panginoong HesuCristo.

Halimbawa:

Quintilla

Umulan man sa bundoc

houag sa dacong laot,

aba si casampaloc

nanao nang dico loob

ualang bauonang comot.

Ang Pasyon. Ang pasyon ay marahil ang pinaka-famous na anyong tula noong panahon ng ,mga Kastila dahil dito sinasalaysay ang buod ng buhay ng Panginoong HesuCristo. Ito ay ikinakanta at nagsasalaysay ng kaniyang buhay mula noong siyaìa ipinanganak, dakpin, ipinako sa krus hanggang sa kaniyang muling pagkabuhay. Isang halimbawa ng pasyon sa isang saknong o taludtod:

O Diyos sa kalangitan

Hari ng Sangkalupaan

Mabait, lubhang maalam

At puno ng karunungan.

Ang Dalit. Ang dalit gaya ng pasyon ay inaawit din nguanit ito'y nagsasalaysay sa buhay ni Birheng Maria. Dahil ang Birheng Maria ay simbolo ng kalinisan ng puri siya ay hinahandugan tuwing buwan ng Mayo. Ito ngayon ay tinatawag na flores de Mayo.

Ang Awit at Korido. Ang mga tulang ito ay may paksang tungkol sa pangromansa. Ang Korido ay salaysay sa pakikipag-ibigan at pakikipagsapalaran ng isang tauhang malabayani na punung-puno ng kababalaghan. Ang awit nama'y salaysay sa pakikipag-ibigan at pakikipagsapalaran ngunit ang mga tauhan at walang sangkap na kababalaghan.

Sa kapanahunang ito seguro walang hihigit pa sa gawain ni Francisco "Balagtas" Baltazar. Siya marahil ang mga unang makata na nag-expose laban sa mga koloniyalistang kultura. Ang kaniyang subversive work ay sa anyong Florante at Laura. Ang Florante at Laura ay isang mahabang pasalaysay na tula na naglalaman ng mga mensahe laban sa mga Kastila. Nakatakas ito sa mgas censura dahil nagbalat-kayo na ang mga unang panauhin ay ang mga Kastila. Ngunit sa mga totoong mambabasa ito'y may maraming tema una laban sa Kristiyanismo at pangalawa ang laban sa im espanya.periyalismong

Ang Panahon ng Pambansang Pagkamulat

Maiksi man ang panahong ito ang mga tulang nasasailalim ay marahil pinaka-importanteng mga literary works. Dahil ang mga paksang ipinapahayag sa mga mambabasa ay mapa-free from koloniyalismong mentalidad, at I-expose ang mga problema buhat ng pagkasakop ng mga Indio sa mga Espanyol. Ang mg katangian ng mga paksa sa panahong ito ay naglalaman ng paksang makabayan, paglalarawan sa mga kapaligiran gawa ng mga dayuhang sumakop.

Ang panahong ito ay nahahati sa dalawang maimpluensiyang grupo, pangpropaganda at panghimagsikan. Ang unang layunin ng propaganda ay naglalayong humihingi ng reporma na manggagaling sa mga Espanyol. Ang pinakakilalang propagandista ay ang ating bayabing si Dr. Jose Rizal. Si Dr. Rizal ay naghangad na mapasigla ang mga tao upang labanan ang mg sakitt ng lipunan at ang mga mabaluktoo na paghahari ng mga Kastila. Sinulat niya ang popular na tulang pinamagatang Mi Ultimo Adios. Dalawa pang pangunahing propagandista ay sina Graciano Lopez-Jaena at si Antonio Luna.

Nang hindi makamtan ng grupong Pangreporma ang kanilang layunin at demands sa Espanya at ng mga Kastilang namumuno sa Pilipinas nabuhay o kaya'y nabuo ang bagong kilusang Panghimagsikan. Ang kilusang Panghimagsikan ay naglalayong gumamit ng dahas upang makamtan na ng ating Inang Bayan ang hinihinging kalayaan sa mga Kastila at iba pang mga oppressors ng ating bayan. Ang pangunahing pinuno ng kilusang himagsikan ay si Andres Bonifacio.

Ang Panahon ng mga Amerikano

Ang panulaang Pilipino noong panahon ng mga amerikano ay ang makikitang paggamit ng tatlong wika. Ang wikang kastila, tagalog, at ingles. Ang mga Amerikano ay lumayon na bigyan ng kalayaan ang mga makata at manunulat tungkol sa mga paksang makabansa, demokrasya, relihiyon, sosyalidad, at pampulitika. Ang kinikilalang makata sa panahong ito ay si Jose Corazon de Jesus. Siya ay kilala rin sa pangalang Batute. Si Batute ay isa sa mga unang makata na gumamit at lumayo sa mga tradisyong anyo ng pagsusulat.Si Batute ay masasabing kampeon ng mga taong mabababa ang kalagayan sa pamayanan. Ang kaniyang mga gawain ay makabayan matimbang sa kaniyang isip and kapakanakan ng mga maliliit at ang kalayaan sa kamay ng mga dayuhan (Walong Dekada ng Makabagong Tulang Pilipino, p. 36). Ang mga tulang siya'y kinikilala ay ang Bayan Ko at Ang Pamana.

Ang Panahong Patungo sa Pambansang Krisis

Krisis sa pulitika ang pangunahing paksa sa panahong ito na buhat ng ating pagkakaloob sa mga Amerikano at ang pagpapatuloy na pag-angkin sa koloniyalismong mentalidad na minana natin sa mga Kastila. Ngunit ang mga pangunahing taga-panglaban ay ang mga kilusan ng mga kabataang mag-aaral. Sila ay nagbibigay kritisismo sa taong may pera at kapangyarihan tungkol sa kanilang pamamalakad ng gobyerno. Ang kanilang hinihingi ay reporma na mapabago ang lipunan dulot ng kapitalismo, imperyalismo, at piyudalismong paraan ng pamumuno. Si Amado Hernandez ang kinikilalang makata sa panahong ito at ang kaniyang tulang "Kung Tuyo

Mga Elemento ng Tula

1. Sukat

2. Saknong

3. Tugma

4. Kariktan

5. Talinhaga

6. Anyo

7. Tono/Indayog

8. Persona

Sukat

Ito ay tumutukoy sa bilang ng pantig ng bawat taludtod na bumubuo sa isang saknong. Ang pantig ay tumutukoy sa paraan ng pagbasa.

Halimbawa:

isda – is da – ito ay may dalawang pantig

is da ko sa Ma ri ve les – 8 pantig

    Mga uri ng sukat

    1. Wawaluhin –

    Halimbawa:

    Isda ko sa Mariveles

    Nasa loob ang kaliskis

    2. Lalabindalawahin –

    Halimbawa:

    Ang laki sa layaw karaniwa’y hubad

    Sa bait at muni, sa hatol ay salat

    3. Lalabing-animin –

    Halimbawa:

    Sai-saring bungangkahoy, hinog na at matatamis

    Ang naroon sa loobang may bakod pa sa paligid

    4. Lalabingwaluhin –

    Halimbawa:

    Tumutubong mga palay,gulay at maraming mga bagay

    Naroon din sa loobang may bakod pang kahoy na malabay

Saknong

Ang saknong ay isang grupo sa loob ng isang tula na may dalawa o maraming linya (taludtod).

    2 linya - couplet

    3 linya - tercet

    4 linya - quatrain

    5 linya – quintet

    6 linya - sestet

    7 linya - septet

    8 linya - octave

    Ang couplets, tercets at quatrains ang madalas na ginagamit sa mga tula.

Tugma

Isa itong katangian ng tula na hindi angkin ng mga akda sa tuluyan. Sinasabing may tugma ang tula kapag ang huling pantig ng huling salita ng bawat taludtod ay magkakasintunog. Lubha itong nakaga- ganda sa pagbigkas ng tula. Ito ang nagbi-bigay sa tula ng angkin nitong himig o indayog.

   Mga Uri ng Tugma

    1. Hindi buong rima (assonance) - paraan ng pagtutugma ng tunog na kung

    saan ang salita ay nagtatapos sa patinig.

    Halimbawa:

    Mahirap sumaya

    Ang taong may sala

    Kapagka ang tao sa saya’y nagawi

    Minsa’y nalilimot ang wastong ugali

    Para masabing may tugma sa patinig, dapat pare-pareho ang patinig sa loob ng

    isang saknong o dalawang magkasunod o salitan.

    Halimbawa:

    a     a     a

    a     a     i

    a     i      a

    a     i      i

    2. Kaanyuan (consonance) - paraan ng pagtutugma ng tunog na kung saan

    ang salita ay nagtatapos sa katinig.

    a. unang lipon, mga salitang nagtatapos sa – b, k, d, g, p, s, t

    Halimbawa:

    Malungkot balikan ang taong lumipas

    Nang siya sa sinta ay kinapos-palad

    b. ikalawang lipon, mga nagtatapos sa – l, m, n, ng, r, w, y

    Halimbawa:

    Sapupo ang noo ng kaliwang kamay

    Ni hindi matingnan ang sikat ng araw

Kariktan

Kailangang magtaglay ang tula ng maririkit na salita upang masiyahan ang mambabasa gayon din mapukaw ang damdamin at kawilihan.

Talinghaga

Tumutukoy ito sa paggamit ng matatalinhagang salita at tayutay.

    ○ Tayutay - paggamit ng pagwawangis, pagtutulad, pagtatao ang ilang paraan

    upang ilantad ang talinghaga sa tula

Anyo

Porma ng tula.

Tono/Indayog

Diwa ng tula.

Persona

Tumutukoy sa nagsasalita sa tula; una, ikalawa o ikatlong panauhan

Mga Anyo ng Tula

Uri Ng Taludtod

1. Tradisyunal - Ito ay isang anyo ng tula na may sukat,tugma at mga salitang may malalim

    na kahulugan .

2. Berso Blangko - tulang may sakto bagamat walang tugma

3. Malayang taludturan - tulang walang sukat at walang tugma. Ang anyo ng tulang ito ay

    siyang nanaluktok na anyong tula sa panahon ng paghingi ng pagbabago ng mga

    kabataan

Uri ng Tulang Tagalog

1. Tulang Liriko - Itinatampok dito ng makata ang kanyang sariling damdamin at pagninilay at hindi gaano ang mga panlabas na pangyayari at tagpo sa buhay o ang kalagayang kinaroroonan.

Ang mga uri nito ay ang mga sumusunod:

     a. Awit –Ang karaniwang paksa nito ay pag-ibig, kawalang pag-asa o pamimighati,

         pangamba, kaligayahan, pag-asa at kalungkutan.

     b. Soneto – Ito ay tulangmay 14 na taludtod, hinggil sa damdamin at kaisipan, may

         malimaw na kabatiran sa likas na pagkatao.

     c. Oda – Ito ay nagpapahayag ng isang papuri ng isang panaghoy o ng iba pang

         masiglang damdamin, walang tiyak na bilang ng pantig o taludtod sa isang saknong.

     d. Elehiya – Nagpapahayag ito ng damdamin o guniguni tungkol sa kamatayan o kaya’y

         tula ng pananangis lalo na sa paggunita sa isang yumao. Ang halimbawa ay tula ni

         Jose Corazon De Jesus na “Isang Punong Kahoy”.

     e. Dalit – Ito ay mga awit na pumupuri sa Diyos o sa Mahal na Birhen.

2. Tulang Pasalaysay - Naglalarawan ito ng mga mahahalagang tagpo o pangyayari sa buhay na natatagpuan sa mga taludtod na nagsasaaysay ng isang kwento.

     a. Epiko o Tulang Bayani – Ito ay nagsasalaysay ng kabayanihang halos hindi

         mapaniwalaan sapagkat nauukol sa mga kababalaghan. Halimbawa nito ang

         epiko n mga Ilokano na “Biag ni Lam-ang.”

     b. Korido – Ito ang tulang nagtataglay ng walong pantig sa bawat taludtod. Karaniwang

         mahaba at may mahusay na banghay ng mga pangyayaring isinasalaysay. May himig

         mapanglaw at malimit na may paksang kababalaghan at maalamat at karamihan ay

         hiram sa paksang Europeo. Ang halimbawa nito ay “Ibong Adarna.”

     c. Awit – Ito ay nagtataglay ng labindalawang pantig sa bawat taludtod. Higit na masigla

         ito kaysa korido. May malambing at marikit na pangungusap at nangangailangan ng

         malalim na kaisipan. Ang halimbawa nito ay ang tulang “Florante at Laura.”

3. Tulang Pandulaan - Sadyang ginawa ito upang itanghal. Naglalarawan ito ng mga tagpong lubhang madula na maaaring makatulad ng, o dili kaya’y naiiba sa nagaganap sa pang-araw-araw na buhay. Patula ang usapan dito. Saklaw ng uring ito ang nga komedya, trahedya, melodramang tula, dulang parsa.

4. Tulang Patnigan - Tulang sagutan na itinatanghalng mga nagtutunggaliang makata ngunit hindi sa paraang padula, kundi sa tagisan ng mga katwiran at tagisan ng mga talino sa paraang patula.

     a. Balagtasan – Tagisan ito ng talino sa pagbigkas ng tula, bilang pangangatwiran sa

         isang paksang pagtatalunan. Ito’y sa karangalan ni Francisco “Balagtas” Baltazar.

     b. Karagatan – Ito ay isang laro sa tula o isang paligsahan sa pagtula na kabilang sa

         tinatawag na “libangang itinatanghal” na ang taglay na pamagat ay nanggaling sa

         isang alamat ng singsing ng isang dalaga na nahulog sa dagat.

     c. Duplo – Ito ay isang laro sa tula o isang paligsahan sa husay sa pagbigkas at

         pangangatwiran nang patula. Hango ang pangangatwiran sa Bibliya, mga salawikain

         at mga kasabihan.