Buod ng Ibong Adarna

Noong unang panahon sa malayong reyno ng Berbanya, mapayapa at masayang namumuhay ang mga mamamayan nito na di nakakakilala ng ligalig.  Ito ay utang ng lahat sa mabuting pamamalakad ng mabait na Haring Fernando at ng kanyang butihing maybahay na si Reyna Veleriana.Tatlong makikisig na binata ang kanilang mga anak na kapwa lugod ang mga kanilang puso.  Isa sa kanila ang nakatadhanang magmana ng setro at korona ng kaharian ng Berbanya.

Si Don Pedro ang panganay sa tatlo, at siya ay naniniguro na siya ang magiging tagapagmana ng korona.  Malakas siya, matikas at kinagugulatan ng lahat sa paghawak ng espada.  Sumunod sa panganay ay si Don Diego, ang binatang taring kung turingan, malilikot ang mga mata at tunay na mabilis sa mga dalaga.  Siya’y mahusay din sa espada.  At ang bunso ay si Don Juan na bagama’y mahiyain at may katangiang mababang-loob ay tunay na kaakit-akit at itinitibok ng puso ng mga kadalagahan sa buong sakop ng kaharian. Sino sa tatlo ang karapat-dapat na magmana ng trono?  Iyan ang kaisipang bumabagabag sa kalooban ng matandang Haring Fernando.  Sa labis na pag-iisip na iyon at dahil na din sa katandaan marahil ay naratay ang hari sa isang di maipaliwanag na pagkakasakit.

Ipinatawag ang mga magagaling na manggagamot.  Subalit hindi matuklasan ng mga dalubhasa ng reyno kung ano ang sanhi ng kanyang karamdaman.  Nagdulot ito ng labis na pag-aalala sa reyna.  Ang pagkakasakit ng hari ay ikinabahala ng labis ng buong kaharian.  Ito’y labis ding dinamdam ng bunsong anak na si Don Juan subalit hindi nina Don Pedro at Don Diego na waring ang pagkakasakit ng ama ay isang bagay na dapat agahan kundi man malaon nang kainipan. Nang gabing iyon, habang tinatangay ng nakahihibang na lagnat ang balisang hari sa kanyang himlayan ay isang waring panaginip ang kaniyang gunita.  Isang pagkaganda-gandang diwata na mistulang sugo ng langit ang nanaog upang ihatid sa kanya ang balita sa magsisilbing lunas sa kaniyang karamdaman.

Dahil hanggang ngayo’y hindi pa napagpasiyahan ng hari kung sino ang magiging tagapagmana ng kaharian.  Ang kaniyang karamdaman ay ibinigay sa hari upang matulungan siyang magpasiya.  Dito nakasalalay ang kinabukasan ng kaharian ng Berbanya.  Kung sinuman sa mga anak ng hari ang makakapagpagaling ay siyang karapat-dapat na maging tagapagmana ng setro at korona. Sa Bundok ng Enkantadong Tabor ay namumugad ang Ibong Adarna, kung sino sa anak ng hari ang makakahuli at magdadala nito sa hari ay siya ang kaniyang pipiliin.  Sa sandaling madala na ang ibon at marinig itong umawit, ang hari ay gagaling.  Isinalaysay ng hari kay Reyna Valeriana ang panaginip na dumalaw sa kanya.  Ito ay nagbigay ng ibayong pag-asa sa kanyang nanlulumong kalooban dahil sa karamdaman.

At hindi nga nagtagal ay gumayak na si Don Pedro upang patunayan sa lahat na siya ang tunay na tagapagmana ng setro at korona.  Ipinagbunyi ng buong lugod ng mga mamamayan ang paglisan ni Don Pedro upang hanapin ang Ibong Adarna.  Ang lahat ay umaasang magtatagumpay ang prinsipe sa pagkuha ng lunas na magpapagaling sa minamahal nilang hari.

Kung ilang araw na binagtas ni Don Pedro ang kasukalan ng gubat.  Nagpapahinga lamang siya upang kumain at matulog sa paghahangad na makarating agad sa patutunguhan.  Nang sapitin niya ang rumaragasang ilog ay lalo siyang nagsikap na iyon ay matawid.   Sa kabilang pampang naroon ang Bundok Tabor na kanyang hinahanap.  Inakyat niya ang matarik na daanan ng Bundok Tabor.  Abot-abot ang kanyang hingal nang sapitin niya ang tuktok ng bundok.  Kasalukuyang pinapawi niya ang matindi niyang gutom nang may dumating na isang matanda at humihingi sa kanya ng pagkain.  Hindi niya ito binigyan ng pagkain.

Pinasok ni Don Pedro ang kakahuyan ng Bundok Tabor.  Unti-unti nang lumatag ang kadiliman nang matanawan ni Don Pedro ang isang kakaibang puno.  Lumalalim ang gabi at nabagot sa paghihintay ang prinsipe hanggang sa siya ay dalawin ng matinding antok.  Nang sumapit ang hatinggabi ay nakatulog na si Don Pedro at hindi niya naulinigan ang pagaspas ng mga pakpak ng Ibong Adarna na patungo sa punong pinagkakanlungan niya.  Dumapo ito sa sanga ng puno sa ibabaw ng tinutulugang lugar ni Don Pedro.  Nang matiyak ng Ibong Adarna na natutulog si Don Pedro ay nagsimula itong umawit ng buong lambing.  Makapitong ulit umawit ang Ibong Adarna at sa lambing ng mga awit ay humanda ang Ibong Adarna upang matulog subalit ito ay dumumi muna.  At sa ilalim ng puno ay napatakan ng dumi ng ibon ang nahihimbing na prinsipe.  Noon din ay naging bato si Don Pedro at buong tiwasay na natulog ang Ibong Adarna na parang walang nangyari.

Lumipas ang marami pang mga araw, at sa palasyo ay ipinatawag naman ni Haring Fernando si Don Diego.  Dinatnan ni Don Diego ang kanyang inang reyna at amang hari na naghihintay.  Sinabi ni Haring Fernando na ilang araw nang wala si Don Pedro kaya siya ay nangangamba na baka hindi ito nagtagumpay kaya naman kay Don Diego na ngayon nakasalalay ang kanyang kaligtasan.  Buong-puso naman na sumunod ang prinsipe sa hari.  Naglakbay noon din si Don Diego.  Sa kasamaang palad ay sinapit din niya ang nangyari kay Don Pedro at naging bato din.  Nabigo na naman ang hari na magamot ang kanyang karamdaman. 

Si Don Juan ay labis na nag-aalala sa kanyang mga kapatid.  Ipinasya niyang dumulog sa kanyang amang hari at nagpaalam na siya naman ang maglalakbay.  Aalamin niya kung ano ang nanyari sa kanyang mga kapatid at para mahuli at maiuwi na din sa palasyo ang Ibong Adarna.

Hindi nag-aksaya ng panahon si Don Juan.  Noon din, matulin niyang binagtas ang madilim na kagubatan.  Mula sa malagim na kagubatan ay walang gulat naman niyang tinawid ang rumaragasang ilog at sinapit niya ang kabilang pampang na walang anumang sakunang naganap.  Kakain na lamang sana si Don Juan nang mapalingon siya sa may kakahuyan sa pagkarinig sa panaghoy ng isang nilalang na dumaraing.  Likas na may busilak na kalooban si Don Juan kaya binigyan niya ito ng pagkain.  Tinanong ng matanda kung ano ang sadya ni Don Juan.  Sinabi niya ang dahilan ng kanyang paglalakbay, na hinahanap niya ang kanyang dalawang kapatid at ang Ibong Adarna, na siyang tanging lunas sa kanyang amang may karamdaman.  Nang malaman ng matanda ang kanyang pakay, mahigpit na itong nagbilin:  Bago mo pangahasan ang paghuli sa Ibong Adarna ay makipagkita ka muna sa ermitanyo na naninirahan sa isang kuweba sa Bundok ng Tabor.

Ang pag-akyat sa Bundok Tabor ay agad sinimulan ni Don Juan.  Nang sapitin niya ang tuktok ng bundok ay buong panggigilalas niyang nakita ang malaparaisong pangitain doon at ang punong may mga dahong pilak na kanyang sadya.  Tunay siyang humanga sa kagandahang ibinihis ng kalikasan at sa luntiang kapaligirang kanyang pinagmamasdan.  Kapagdaka’y hinanap niya ang kuweba ng ermitanyo na mahigpit na ibinilin ng matandang pulubi.  Pinuntahan niya at magiliw siyang tinanggap ng matandang ermitanyo.  Ipinaghain pa siya ng nito ng makakain.  Namangha si Don Juan nang makita na ang inihain sa kanya ay siya ding tinapay na inilimos niya sa matandang pulubi.  Paanong ang tinapay na ipinagkaloob niya sa ketongin ay naputa sa ermitanyo?  Si Don Juan na din ang sumagot sa kanyang sarling katanungan. 

Sinabi sa kanya ng ermitanyo, Sapagkat naipamalas mo ang kabutihan ng kalooban ng mga sandaling sapitin mo ang pook na ito ay nakatalaga ako ngayon na tulungan kang mahuli ang Ibong Adarna.

Ang Ibong Adarna ay isang engkantadong ibon na hindi mahuhuli ng gayun-gayon lamang.  Mahiwaga ang kanyang awit at ang mapatakan ng kanyang dumi ay nagiging bato.

Siya ay humahapon sa punong may mga pilak na dahon kung sumasapit na ang hatinggabi.  At sinumang naghihintay sa kanya ay napipilitang makatulog sa pitong ulit na pag-awit sa ginagawa niya.  Sa bawat awit niya ay nag-iiba ang anyo ng kanyang mga plumahe.  wika ng ermitanyo. 

Binigyan siya ng ermitanyo ng pitong dayap.  At mahigpit na ibinilin na: Sa bawat awitin ng Ibong Adarna ay susugatan mo ang iyong bisig at pipigaan ng dayap ang sugat upang sa kirot na mararamdaman ay hindi makatulog sa kabila ng malambing niyang awit.

Pagkatapos ng pitong awit ay magbabawas ang Ibong Adarna bago matulog.  Iwasan mong mapatakan ka noon kundi ay magiging bato ka.  Ang taling gintong ito ang tanging mabisa upang siya ay talian.

At isang bagay pa, sa sandaling mahuli mo na ang Ibong Adrana ay sumalok ka ng tubig sa bukal na malapit sa puno at ibuhos mo sa dalawang batong nasa ilalim ng puno upang bumalik ulit sa dating anyo ang dalawa mong kapatid, sabi ng ermitanyo bago umalis si Don Juan.

Si Don Juan ay nagtungo sa kinatitirikan ng puno sa Bundok ng Tabor.  Inabot siya doon ng hatinggabi sa paghihintay at di kawasa’y naulinigan niya ang pagaspas ng mga pakpak na hudyat na ang Ibong Adarna ay dumarating na upang humapon sa puno.  Pagdapo sa sanga ay pitong ulit na umawit ang Ibong Adarna ng buong tamis at lambing at pitong ulit na nag-iba ng anyo ang kanyang plumahe.  Pitong ulit din na sinugatan ni Don Juan ang kanyang bisig at pinigaan iyon ng dayap upang hindi makatulog sa lambing ng mga awiting iyon.

Matapos dumumi ang Ibong Adarna ay natulog ito at agad namang inakyat ni Don Juan.  Pagkatapos niyang mahuli ang Ibong Adarna, pumunta agad siya sa ilog upang kumuha ng tubig para ibuhos sa kanyang mga kapatid.  Noon din ay nagbalik sa kanilang dating mga anyo sina Don Pedro at Don Diego.

Gayon na lamang ang tuwa ni Don Juan nang muling makita ang kanyang mga kapatid.  Ipinaliwanag ni Don Juan ang buong pangyayari sa dalawang kapatid at noon din ay pinagharian ang kanilang mga puso ng matinding inggit.  Nang magbukang liwayway, tinungo nila Don Juan ang kuweba ng ermitanyo upang magpasalamat at magpaalam.  Sila ay pinakain nito at ginamot din ang mga sugat ni Don Juan.  Pagkapahinga, ay pinauwi na sila ng ermitanyo at pinayuhang walang manloloko o magtataksil isa man sa kanila.

Hindi sumunod sa ermitanyo ang dalawang prinsipe na si Don Pedro at si Don Diego.  Si Don Juan ay walang awang pinagtulungang bugbugin ng magkapatid na pinaghaharian ng inggit at pag-iimbot.

Nang makita nilang wala ng lakas at halos hindi na humihinga si Don Juan, kinuha nila ang Ibong Adarna.  Iniwan ng dalawa ang inaasahan nilang mamamatay na si Don Juan at matulin silang nagbalik sa kaharian ng Berbanya. 

Isang mabunying pagsalubong ang inukol ng mamamayan ng reyno ng Berbanya sa dalawang animo’y mga bayaning nagbalik.  Ngunit pagdating nila doon ay lulugo-lugo na ang ibon at ayaw nitong umawit.  Sinabi ng Ibong Adarna na aawit lamang siya sa harap ng tunay na nakahuli sa kanya, at ito ay si Don Juan na binugbog ng dalawang kapatid na prinsipe.

Si Don Juan naman ay halos di makatayo sa kanyang kalagayan dahil sa natamo niyang matinding pambubugbog.  Kaya’t siya’y matimtim na nanalangin sa Birheng Maria upang siya ay tulungan.  Parang tinugon naman ang kanyang panalangin, dahil may dumating na isang matanda at siya ay ginamot.

Agad na umuwi sa kaharian si Don Juan sa pangambang hindi niya maabutang buhay ang kanyang amang hari.  Pagdating ni Don Juan, noon din ay pumailanglang at napuno ang buong silid ng matamis at malambing na awitin ng Ibong Adarna.  At sa pag-awit na iyon ng Ibong Adarna, agad na gumaling ang karamdaman ni Haring Fernando.

Nagpatawag ng isang pagpupulong ang hari sa konseho.  Napagkaisahan na parusahan ang dalawang prinsipe sa pamamagitan ng pagtapon sa dalawa upang hindi na makasama ni Don Juan.  Ngunit sa kabaitang taglay ni Don Juan ay hindi niya hinayaang maparusahan ang kanyang mga kapatid.

Dahil sa Adarna, gumaling si Haring Fernando, kaya naman pinabantayan niya ang Ibong Adarna sa tatlo niyang anak.  Kung sinuman ang magpapakawala nito ay mapaparusahan ng kamatayan.

Sina Don Pedro at Don Diego ay likas na may kasamaang ugali.  Isang gabi, nang si Don Juan ang nagbabantay ay tila nakatulog.  Marahang lumapit si Don Pedro sa ibon at ito ay kanyang pinakawalan.  Lumipad papalayo ang Ibong Adarna sa kaharian ng Berbanya.  Nang magising si Don Juan ay laking pagtataka niya nang makitang wala na ang Ibong Adarna.  Natakot si Don Juan dahil alam niyang mapaparusahan siya ng kamatayan.  Napagpasiyahan ni Don Juan na umalis upang hanaping muli ang Ibong Adarna.

Nang magising si Haring Fernando, nakita niyang wala na sa hawla ang Ibong Adarna.  Tinanong niya sina Don Pedro at Don Diego kung sino ang nagpakawala sa Adarna.  Ang isinagot ng dalawa ay si Don Juan.  Akala ng dalawa ay naisahan na nila ang kanilang bunsong kapatid ngunit dahil sa nawawala si Don Juan, ay agad inutos ng amang hari sa kanila na hanapin si Don Juan.

Nang natagpuan nila si Don Juan sa Bundok ng Armenia, napag-isip-isip nina Don Pedro at Don Diego na kung isasama nila ang kapatid kay Haring Fernando ay tiyak na malalaman nito ang totoong nangyari.  Kaya naman kinumbinse nilang dalawa na manirahan na lamang silang magkakapatid sa Bundok ng Armenia.  Doon ay wari’y wala silang lungkot na dinaranans.  Kung wala sila sa batis, sila ay nasa bukid.  Isang araw ng paglalakbay, nakakita sila ng balon.  Gusto ni Don Juan na maabot ang ilalim ng balon.  Dahil si Don Pedro ang panganay ay siya ang nangunang bumaba.  Dahan-dahan siyang nagpatihog sa ilalim ng balon.  May 30 dipa pa lamang ang lalim at habang inaabot ang kalaliman nito, binatak na niya ang lubid.  Ito ang hudyat na siya ay hilahin na paitaas nina Don Diego at Don Juan.  Sumunod naman si Don Diego, ngunit nakakatatlong dipa pa lamang ay umahon na siya.

Si Don Juan naman ang sumubok magpatihulog sa balon.  Narating niya ang pinakamababang bahagi ng balon at kinalag niya ang tali upang siya ay maglakad.  Namangha siya sa pook na kanyang nakita at nabighani nang makita niya si Donya Juana.  Iniligtas niya ito mula sa kamay ng higanteng nagbabantay dito.  Hinikayat niyang umalis na si Donya Juana, ngunit nag-atubili itong umalis sa dahilan na hindi niya maiiwan ang kanyang bunsong kapatid na si Donya Leonora na hawak naman ng isang serpiyenteng mabagsik na may pitong ulo.  Sa palasyo nagpunta sina Don Juan at Donya Juana.  Namangha din si Don Juan sa kagandahan ni Donya Leonora.  Natalo ni Don Juan ang serpiyente.  Dahil sa pagmamadali ay naiwan ni Donya Leonora ang kanyang singsing na diyamante at ang nadala lang niya ay ang kanyang alagang hayop na lobo.

Agad tinalian ni Don Juan sina Prinsesa Juana at Prinsesa Leonora para mai-akyat palabas ng balon.  Hinila naman nina Don Pedro at Don Diego ang lubid pataas.  Nagkagusto kaagad si Don Pedro kay Donya Leonora sa una pa lamang pagkakita dito.  Paalis na sila nang maalala ni Donya Leonora ang naiwan niyang singsing na diyamante.  Nagkusang-loob si Don Juan na kunin ang singsing.  Muli siyang bumababa sa balon, ngunit sampung dipa pa lamang siyang nakakababa ay agad nang pinutol ni Don Pedro ang lubid.

Nalungkot ng labis si Donya Leonora sa nangyari kay Don Juan.  Nang sila ay aalis na, pinagbilinan niya ang kanyang alagang hayop na lobo na tulungan nito si Don Juan.  Nakarating ng maayos sina Don Pedro, Don Diego, Donya Juana at Donya Leonora sa kaharian ng Berbanya.  Ikinasal si Don Diego kay Donya Juana samantalang si Don Pedro naman ay nabigo ang pag-ibig kay Donya Leonora.

Nakarating ang lobo sa kinaroroonan ni Don Juan at ginamot nito si Don Juan.  Kinuha ni Don Juan ang singsing ni Donya Leonora at umuwi na ito pabalik ng Berbanya.  Sa paglalakad ni Don Juan, siya ay napagod.  Nagpahinga siya sa isang punongkahoy at nakatulog.  Siya namang pagdating ng Ibong Adarna, dumapo sa puno at nagsimulang kumanta.

Ayon sa kanyang kanta, si Juan ay naaalala ni Donya Leonora.  Ngunit, mayroon pang mas maganda kay Donya Leonora.  Ito ay si Donya Maria Blanca na anak ni Haring Salermo ng kaharian ng Delos Cristal.  Si Donya Maria ay maipagkakapuri ni Don Juan sa kanyang amang Haring Fernando, sabi pa ng awit ng Ibong Adarna.

Sa kaharian naman ng Berbanya ay nagdadalamhati si Donya Leonora sa tila patay na si Don Juan dahil sa tagal ng pagkakawala nito. 

Samantala, si Don Juan ay limang buwan nang naglalakbay.  Sa kanyang paglalakbay ay nakita niya ang isang ermitanyo na hanggang baywang ang balbas.  Binigyan ni Don Juan ang matanda ng kapirasong damit.  Nagulat ang ermitanyo pagkakita sa damit, sabay sinabi nitong, Hesus na Panginoon ko, isang galak ko na itong pagkakita sa baro Mo.

Ipinaliwanag ni Don Juan sa ermitanyo kung anong dahilan at siya naparoon sa lugar na iyon.  Ayon sa kanya, hinahanap niya ang kaharian ng Delos Cristal, ngunit wala naman nakakaalam kung saan ito.  Sinabi ng ermitanyo na magpunta siya sa ikapitong bundok na kinaroroonan ng isang matandang ermitanyo at doo'y magtanong.

Nang makarating na siya sa matandang ermitanyo, tinanong niya kung saan makikita ang kaharian ng Delos Cristal.  Ngunit hindi din alam nito kung saan matatagpuan iyon.  Kaya’t tinanong ng ermitanyo ang kanyang mga alagang ibon at isang agila.  Sinabi ng agila kung saan matatagpuan ang kaharian.  Laking tuwa ni Don Juan dahil makikita na niya ang kaharian ng Delos Cristal at higit sa lahat si Donya Maria Blanca na may higit na kagandahan.

Sumakay si Juan sa likod ng agila at sila ay lumipad na.  Narating nila ang kaharian ng Delos Cristal.  Sinabi ng agila kay Juan na huwag kakalimutan ang kanyang bilin: Mamayang ika-apat, ang tatlong prinsesa ay maliligo at nakadamit na kalapati.  Ikaw ay magtago at huwag magpapakita.  Pagkasabi ng kanyang habilin, lumipad na ang agila.  Iniwan na sa kaharian ng Delos Cristal si Juan.

Dumating nga ang tatlong prinsesa sa oras na binanggit ng agila.  Ang kagandahan ni Donya Maria ay talagang kaakit-akit.  Sabay-sabay na naligo ang tatlong prinsesa.  Habang naliligo, lumabas ang kapilyuhan ni Don Juan at tinago ang damit ni Donya Maria. 

Pagkaraan ng ilang sandali, natapos na sa paliligo ang tatlong prinsesa.  At nagsimula nang magbihis ngunit hindi makita ni Donya Maria ang kanyang damit, kaya siya nagalit.

Pagkaraan ng ilang sandali, lumabas na si Don Juan, sabay lumuhod sa harap ni Donya Maria.  Kaagad sinabi ni Juan ang kanyang pag-ibig kay Maria.  Pinatayo siya ni Donya Maria Juan at marahang sinabihan ito na tingnan niyang mabuti ang mga batong nakabakod sa palasyo.  Ang mga iyon ay mga taong naengkanto ng kanyang ama : mga prinsipe, kabalyero at konde.  Naging bato sila dahil hindi sila nakatupad sa iniatas ng kanyang amang hari.

Sinabi ni Maria kay Juan, Mamayang ika-lima, ang aking  ama ay magigising at ikaw ay makikita.  Kapag  tinanong ka kung ano ang sadya mo dito.  Sabihin mong hihingin mo ang kamay ng isa sa mga prinsesa.  Kapag niyaya kang pumanik sa palasyo ay tumanggi ka sapagkat mamamatay ka.  Kung ikaw ay magpapatuloy, kahit na ano ang ipagawa sa iyo ng aking ama ay tanggapin mo.  Ako ang bahala!

Pagkaalis ng prinsesa, nagising si Haring Salermo.  Kaagad ngang nakita si Juan.  Kinumbida ng hari si Juan na pumanik sa palasyo ngunit gaya ng ibinilin ni Donya Maria, tumanggi si Juan.  Sinabi ni Don Juan na nais niyang hingin ang kamay ng isa sa mga prinsesa at nakahanda siyang sundin ang anumang iutos ng hari. 

Kaya naman tinawag ni Haring Salermo ang isang utusan at nagpakuha ng isang salop ng trigo.  Binigyan niya ng isang mahigpit na pagsubok si Juan.  Inutusan niyang tibagin ni Don Juan ang bundok at patagin iyon.  Pagkatapos ay isabog ang trigo.  Sa gabi ding iyon ay anihin at gawing tinapay.  Ang tinapay na magagawa ay kailangang nasa hapagkainan na niya pagdating ng umaga.

Pagkakuha ni Juan ng trigo, agad siyang umuwi.  Hinintay ni Donya Maria na makatulog ng mahimbing ang lahat.  Nagtungo siya sa bahay ng potrero na siyang pook tipanan nila ni Juan.  Kaagad na sinabi ni Juan kay Maria ang ipinagagawa ng hari.  At gaya ng naipangako ni Maria kay Juan na siya ang bahala sa lahat ng iutos ng kanyang ama, agad na naisakatuparan ang lahat ng hiling ni Haring Salermo.

Si Haring Salermo ay nagtataglay ng kapangyarihan ng mahika negra samantalang si Donya Maria ay mahika blanka ang taglay.  Daig niya ang kapangyarihan ng kanyang amang hari.

Nagulat si Haring Salermo nang makita niya kinabukasan ang mainit na tinapay sa ibabaw ng kanyang mesa.  Ipinatawag niya si Don Juan.  Ipinakita ni Haring Salermo ang isang prasko na mayroong 12 negrito.  Ipinaliwanag ng hari na kanyang pakakawalan ang mga negrito sa karagatan.  Ang mga pinakawalang mga negrito ay kailangang niyang hulihing isa-isa hanggang kinabukasan.  Sa isip-isip ng hari, mahihirapan si Don Juan.  Ngunit hindi naman kinabahan si Juan sapagkat alam niyang hindi siya pababayaan ni Donya Maria.

Nang gabi ding iyon ay muling nagpunta si Donya Maria sa bahay ng potrero.  Ipinagtapat ni Juan ang ikalawang pagsubok ng hari.  Nagpunta silang dalawa sa dagat at tinawag ni Maria ang lahat ng mga negrito na magbalik sa loob ng prasko.  Kinabukasan, natupad ang kagustuhan ni Haring Salermo.  Ipinatawag niyang muli si Don Juan upang bigyan muli ng mahirap na pagsubok.  Sinabi ng hari kay Don Juan na ang bundok na nakikita niya ay kailangang ilagay sa gitna ng dagat.  Pagkatapos ay gawing kastilyo at bukas din ng umaga ay kailangang makita ng hari.  Kailangang lagyan din ni Juan ng tuwid na daanan magmula sa palasyo hanggang kastilyo.  Tumango na lamang si Juan.

Lahat ng pinag-utos ng hari ay ginawa ni Donya Maria.  Pagkagising ng hari ay agad niyang tiningnan ang kastilyo.  Laking pagtataka ng hari kung saan kinukuha ni Don Juan ang kanyang kapangyarihan.  Noon lamang siya natalo.

Kinabukasan, naglahong parang bula ang kastilyong ginawa.  Kaya naman ipinatawag muli ni Haring Salermo si Don Juan.  Nabanggit ni Haring Salermo na sa pamamasyal ay nahulog niya ang kanyang singsing sa dagat.  Kailangang makuha iyon ni Don Juan.

Ang tanging paraang ginawa nina Maria at Juan ay tadtarin ang katawan ni Maria.  Ang mga parte ng katawan na tinadtad ay naging mga isda na hahanap sa singsing ni Haring Salermo.  Malinaw na inihabilin ni Maria kay Juan na magbantay sa kanyang pagbalik at huwag itong matutulog.  Ngunit nakatulog si Juan.  Kaya walang kumuha ng singsing sa iniabot ni Maria.  Umahon si Donya Maria na ang katawan ay patang-pata.  Natauhan si Don Juan sa kanyang pagkakamali.  Sa kabila ng nagawang pagkukulang ni Juan, mahal pa rin siya ni Donya Maria at hindi pa rin nito matitiis na siya'y hatulan ng kanyang ama.  Muling inulit ni Don Juan ang pagtadtad sa katawan ni Donya Maria, subalit sa ikalawang pagkakataon ay hindi niya namalayang may tumalsik na daliri ni Donya Maria.  Kaya sa kabila ng naging tagumpay ni Donya Maria na kunin ang diyamanteng singsing, ang pagmamadaling iyon ni Don Juan sa pagtadtad ay nagdulot ng isang napakalaking pagkakamali.  Nang umahon si Donya Maria at maging taong muli, kulang ng dulo ang kanyang isang daliri.

Kinabukasan, nadukot ng hari ang singsing sa ilalim ng kanyang unan gaya ng kanyang kagustuhan.  Subalit hindi pa rin lubos na nasiyahan si Haring Salermo na naibalik sa kanya ang singsing na diyamante.  Muli niyang ipinatawag si Don Juan para muling utusan. 

Ako'y may kabayong sadyang ilap at kay lupit, nais kong siya'y paamuhin mo. ang utos ng hari kay Don Juan.  Sa unang pagkakataon ay nagulumihan si Donya Maria nang malaman ang bagong pinag-uutos ng kanyang ama kay Don Juan.  Sinabi niya na ang kabayong kailangang paamuhin ni Juan ay walang iba kundi si Haring Salermo rin na nagbabalatkayong kabayo.  Kaya naman, tinuruan na lamang niya si Don Juan kung paano mapapa-amo ang kanyang amang nagbabalatkayong kabayo.  Ginawa ni Don Juan ang lahat ng paraang sinabi ni Donya Maria upang mapaamo ang mabagsik na kabayo.  Mahigpit ang hawak niya sa renda upang hindi tuluyang makalipad ito habang patuloy na nakapreno ang kabayo sa tulong naman ni Donya Maria.

Kinaumagahan ay ipinatawag ni Haring Salermo si Don Juan.  Masasakit ang katawan ng hari pero panahon na upang ipagkaloob niya ang isang anak sa prinsipe.  Ang sabi ng hari kay Don Juan ay: Yamang naisakatuparan mo ang lahat nang inutos ko, mamili ka ngayon sa aking tatlong anak.

Sinamahan ng hari si Don Juan sa tatlong kuwartong magkakatabi at sadyang may tablang inilapat na may butas na tanging hintuturo lamang ng bawat bawat prinsesa ang makikita ni Don Juan at hindi ang kagandahan ng mga ito.  Agad namang pinili ni Don Juan ang kamay ni Donya Maria, na may palatandaan ng kanyang naging malaking pagkakamali.

Nagalit ang hari sa dahilang si Donya Maria ay ang kanyang paboritong anak.  Kaya naman, binalak niyang ipatapon si Don Juan sa Inglatera para sa kapatid nito siya ipakasal.  Pero mabilis na nagtanan si Donya Maria at Don Juan.  Dahil sa galit ng hari, isinumpa niya si Donya Maria, Ikaw nawa ay malimutan ni Don Juan.  Ikaw ay kanyang pababayaan at pakakasal siya sa iba.  Sumpang naulinigan ni Donya Maria kaya't labis ang kanyang pag-aalala nang magpasya si Don Juan na iwanan muna siya para magtungo sa palasyo.  Kaya naman mahigpit siyang nagbilin na huwag titingin at lalapit si Don Juan sa sinumang babae sa palasyo upang hindi siya magawang limutin nito.

Hindi na nakita ni Haring Salermo ang katuparan ng kanyang sumpa.  Siya ay nagkasakit dahil sa matinding dalamhati na naging dahilan ng kanyang pagkamatay. 

At nagbalik nga ng kaharian ng Berbanya si Don Juan upang hingin ang bendisyon ng amang hari.  Ang sabik at matagal nang naghihintay na si Donya Leonora ay lumapit kay Juan.  Dahil dito, iglap at nakalimot si Don Juan sa kanyang binitiwang pangako kay Donya Maria, isang katuparan ng sumpa ni Haring Salermo. 

Hindi nagtagal ay itinakda ang kasal nina Don Juan at Donya Leonora.  Samantala, natuklasan na ni Donya Maria ang kataksilan ni Don Juan dahil sa gagawing pagpapakasal sa ibang prinsesa.  Nag-alimpuyo sa galit ang kanyang dibdib.

Lulan ng karosang ginto, nagpanggap na emperatriz si Donya Maria upang dumalo sa kasal nina Don Juan at Donya Leonora.  Nang dumating si Donya Maria na naka-bihis emperatriz, namangha ang lahat.  Maganda ang gayak ni Maria at litaw ang kanyang kagandahan.  Ang pakay niya ay pigilin ang pag-iisang dibdib ng dalawa.  Malugod na tinanggap ni Haring Fernando ang pagdalo ng emperatriz.  Subalit hindi nakilala ni Don Juan na ang emperatriz ay walang iba kundi si Donya Maria.  Nakiusap si Donya Maria sa hari na bago ikasal sina Don Juan at Donya Leonora ay magdaos muna ng munting palabas sa harap ng lahat.  Sa pamamagitan ng dula-dulaan ay nagawang isalaysay ng mga negrito at negrita ang lahat ng pinagdaanang hirap ni Don Juan sa mga pagsubok na ibinigay ni Haring Salermo.  Pinalo ng negrita ang negrito at tinanong kung naaalala nito ang mga ginawang pagtulong ni Donya Maria sa kanya sa kaharian ni Haring Salermo na kanyang ama.  Sa tuwing papalo ang negrita ay hindi nasasaktan ang negrito kundi ay si Don Juan.  Kaya naman, unti-unting nagbalik ang mga alaalang nangyari sa kanila ni Donya Maria.  Noon din ay pinatotohanan ni Don Juan na ang lahat ng nasaksihang dula-dulaan ng mga negrito at negrita sa palasyo ay pawang mga katotohanan.

Sa wakas hindi rin nabigo ang sobrang pagkakagusto ni Don Pedro kay Donya Leonora dahil silang dalawa din ang tuluyang nagpakasal.

Si Don Juan naman ang nagpakasal kay Donya Maria.  Hiniling nila na kay Don Pedro na lamang ibigay ang trono sa kadahilanang sila ni Don Juan at Donya Maria ay nakatakdang pagharian ang monarka ng Delos Cristal.  Kaya pagkatapos ng kasalan ay umuwi na sila sa kaharian ng Delos Cristal.  Nagkaroon ng isang pista para ipagdiwang ang pagluwalhati sa Bathala.  Kalakip na rin ang dalangin para sa mga yumaong kapatid at magulang ni Donya Maria.  At ang mga na-engkantong mga prinsipe, kabalyero at konde ay inalisan na ni Donya Maria ng sumpa.  At ang lihim na pinaka-iingatan ng mga magulang ni Donya Maria ay kanya ring inilantad na.  Nagbalik sa pagiging leon at tigre ang mga utusan at nagsilantaran ang mga tunay na tao na nagtatagong kasangkapan sa loob ng palasyo.  Itinanghal na hari at reyna si Don Juan at Donya Maria sa kaharian ng Delos Cristal.  Siyam na araw ang ginanap na pista.  Di magkamayaw sa kasiyahan ang mga taong-bayan.  Sa bagong pamamahala ni Don Juan ay tanging kaayusan ng kaharian ang hinahangad.  At dahil sa kanilang mabuting pamumuno sa kaharian, sila ay lalong minahal ng taong bayan.

Ang salaysay at hiwagang nakabalot sa dalawang reyno ay maligayang winakasan ng malamyos na awitin ng Ibong Adarna.

Mga Salitang Magkasingkahulugan (Synonyms)

Mga Salitang Magkasingkahulugan (Synonyms)

Aksidente -  sakuna

Alaala- gunita

Alam- batid

Alapaap- ulap

Angal- reklamo

Angkop- akma, bagay

anyaya -imbita, kumbida

anyo -itsura

aralin -leksiyon

asal -ugali

asul -bughaw

away- laban, basag-ulo

bagyo- unos, sigwa

bahagi- parte

bahala - mananagot

balat-sibuyas- maramdamin

baliktad- tiwarik, saliwa

bandila -watawat

bantog -tanyag

basahan- trapo

bata- musmos, paslit

batayan- basehan

berde- luntian

bigat -timbang

bihira -madalang

bilanggo- preso

bintang- paratang

bisita -panauhin

boses- tinig

braso- bisig

bukod-tangi- naiiba

bulok- panis

bumagsak -lumagpak, natumba

bunga -resulta

buod -lagom

butil- buto

dahan-dahan- hinay-hinay

dahilan- sanhi

dala- hatid

dalampasigan- baybayin

damdamin -saloobin

dami -bilang

dasal -dalangin

dayuhan- banyaga

dekorasyon- palamuti

deretso -tuwid

desisyon- pasiya

digmaan -giyera

dilat- mulat

dulo -hangganan

duwag- bahag-buntot

edad- gulang

eksperto- dalubhasa

gaod -sagwan

gayahin- tularan

giba -wasak

gitna -sentro

gobyerno -pamahalaan

gramatika -balarila

grupo -pangkat

gumaling -maghilom

gusto- ibig, hilig, nais

haka- hinala

hampas- palo

hanapbuhay- trabaho, okupasyon

handog -alay

hangad- layon, nasa, nais

harang -hadlang

hardin -halamanan

hatol -husga

hila- higit, hatak

himala --milagro, mirakulo

himig -tono

hinto- tigil, humpay

hinuli -dinakip

hiram- utang

hugis -korte

hurno- pugon

huwaran -modelo

iboto -ihalal

iniwan- nilisan, pinabayaan

kaakit-akit maalindog

kadamay- kasangkot

kaibigan -katoto

kalbo- panot

kalihim- sekretarya

kama -higaan

kamukha- kahawig

kapos- kulang

karaniwan- ordinaryo

kasabay -kasama

kasali -kalahok

katarungan- hustisya

katas -dagta

katibayan- prueba, patunay

katulad -kawangis, kapareho

kirot -hapdi, sakit

kopya- huwad, palsipikado

criminal- salarin

kuwento- salaysay

labag- ilegal

lakbay- biyahe

laki -sukat

landas- daan

lansangan- kalye

libingan –sementeryo, kamposanto

liham -sulat

lihim -sikreto

likas- natural

likha -gawa

lugar -pook

lunas- remedyo

lungkot- lumbay

maaari -puwede

maalaga- maaruga

maawain- mahabagin

mabagal -makupad, makuyad

mabagsik -malupit, mahigpit

mabaho- maalingasaw

mabango -mahalimuyak

mabilis -matulin

mabuntis- magdalang-tao

mabuti -mainam

madalas- malimit

madaldal- masalita, masatsat

madungis -madusing

magalang -mapitagan

magaling- mahusay

maganda -marikit, kaakit-akit

magastos- magugol

magduda -mag-alinlangan

magisip-isip - magmuni-muni

magkagalit- magkaaway

magkalaban- magkatunggali

magkasinggulang- magkasintanda

magmadali- mag-apura

magmukmok- magmaktol

magtatag- magbuo, magtayo

magtiis- magdusa

magtira -magtabi

magulat -mabigla

magusot -malukot

mag-utos -mag-atas

mahalaga -importante

mahigpit -istrikto

mahirap- maralita, dukha, pobre

mahiyain- kimi

maigi- malusog, mabuti

maikli- maigsi

mainit -maalinsangan

makasarili- sakim, makamkam, madamot, kuripot

makata- poeta

makintab -makinang

makitid- makipot

malakas- matibay

malamig -maginaw

maliit- munti

malinaw- maliwanag

malubha -malala

mananahi -modista

mapagbigay -bukas-palad

mapalad- masuwerte

masarap- malinamnam

masipag- matiyaga, masikap

matagal- malaon

matalim- matalas

matalino -marunong, maalam

matamo- makamit

matapang- magiting

matipid- maimot

mayabang -hambog

mayaman -makuwarta, masalapi

mesa -hapag

misteryo- hiwaga

miting- pulong

miyembro- kasapi

mula- buhat, galing

mundo -daigdig

mungkahi- suhestiyon, panukala

nagbago- nag-iba

nagtagumpay- nagwagi

naintindihan- naunawaan, natanto

nakalilibang- kawili-wili

nakaraan -nakalipas

nakatago- nakakubli

naloko- nalinlang

namatay- sumakabilang-buhay,

yumao-namayapa

napakarami -sangkatirba, katakut-takot

napansin- napuna, nahalata

nawala- nawaglit

norte- hilaga

opinion- palagay, kuru-kuro

opisina- tanggapan

paaralan- eskuwelahan

pag-ibig- pagmamahal

pakiusap- samo

palayaw -bansag, tawag

palengke- pamilihan

paligsahan- timpalak

palingun-lingon- palinga-linga

pamaypay- abaniko

pamilya- mag-anak

pangarap- mithi

pangulo- presidente

paningin- pananaw

pantaloon- salawal

pasikut-sikot- paliguy-ligoy

patung-patong- sapin-sapin

payat- buto't balat

pera -kuwarta, salapi

pila- hanay

pirma- lagda

plato- pinggan

premyo- gantimpala

presko- maaliwalas

problema- suliranin

prutas- bungang-kahoy

puhunan- kapital

pulo- isla

pumalit- humalili

pumunta- tumungo

pumutok- sumabog

pursiyento- bahagdan

puwersa- lakas

puwesto- posisyon, kinalalagyan

respeto- paggalang

sabi-sabi- tsismis

sadya -layon, pakay

sagisag- simbolo

sagot -tugon

sakay- lulan

sakop- saklaw

saksi- testigo

sakuna- aksidente, disgrasya

salungat- tutol, kontra

sanay- bihasa

sandata- armas

sang-ayon- pabor

saranggola- guryon

sari-sari- iba't-iba, samut-samot

saysay -kabuluhan

sawi -bigo

serbisyo- paglilingkod

sidhi -tindi

sigaw- hiyaw

silbi -gamit

simot -said

simula- umpisa

sinasaad -sinasabi

sobra- labis

sumpa -panata

sundin- tumalima

suntok- sapok

suwail- sutil

suweldo -sahod

taas- tayog, layog, tangkad

tadhana- kapalaran

tahimik- payapa, tiwasay

taksil- traidor

tala -bituin

talaan- listahan

tama- tumpak, wasto

tamad- batugan

tapang- lakas-loob

tibok- pintig

tirahan- tahanan

titik -letra

tiyak -sigurado

tulong -suporta

tunay- totoo

tuwa -galak, saya, lugod

tuwina- lagi, palagi, parati

ulam- putahe

umako- umamin

umiwas- umilag

upuan- silya

uri- klase

wakas -katapusan, sukdulan

wika -lengguwahe

MGA HALAMANG GAMOT

Ito ang listahan ng Department of Health o DOH ng sampung (10) halamang gamot na nirerekomenda nito para gamitin ng mga tao sa iba’t ibang uri ng sakit bilang home remedy.

1. LAGUNDI (Scientific name: Vitex negundo) – Gamot sa ubo, sipon, lagnat, at hika

2. YERBA BUENA (Scientific name: Clinopodium douglasii) - Gamot sa pananakit ng katawan, ubo, sipon, hilo, at pangangati

3. SAMBONG (Scientific name: Blumea balsamifera) – Gamot sa high blood (hypertension) bilang isang pampaihi o diuretic; nakakalusaw ng mga bato sa bato.

4. TSAANG GUBAT (Scientific name: Carmona retusa) – Gamot sa sakit ng tiyan o pagtatae (gastroenteritis) at pangmumog para maiwasan ang mga cavites o pamumulok ng ngipin.

5. NIYOG-NIYOGAN (Scientific name: Quiscalis indica) – Gamot sa bulate sa tiyan

6. AKAPULKO (Scientific name: Cassia alata) – Panlaban sa mga fungal infection sa balat gaya ng an-an, buni, alipunga.

7. ULASIMANG-BATO (Scientific name: Peperonia pellucida) – Ginhawa sa rayuma o arthritis at gout

8. BAWANG (Scientific name: Alium sativum) – Pampababa ng kolesterol (cholesterol-lowering agent)

9. AMPALAYA (Scientific name: Momordica charantia) – Pampababa ng asukal sa dugo sa mga may diabetes (Lowers blood sugar levels)

10. BAYABAS (Scientific name: Psidium guajava) – Gamot sa pagtatae (antidiarrheal) at panghugas ng katawan na nakakaalis ng mikrobyo (antiseptic).



Iba pang mga halamang gamot 

SAMBONG

Scientific name: Blumea balsamifera

Maraming sakit ang kayang pagalingin ng sambong tulad ng ubo (pantanggal ng plema), sa nahihirapang umihi, sakit sa lalamunan, may kabag, sumasakit ang tiyan at may rayuma. Inihahalo din ang dahon nito sa pampaligo at panghugas ng bagong panganak.

Paraan:

Magpakulo ng tuyo at sariwang dahon at inumin, puwede rin ang pinaglagaan nito sa bagong panganak.

SAGING NA SABA

Scientific name: Musa paradisiaca Linn

Ang saging (Musa paradisiaca Linn) ay isang uri ng prutas na masasabing pinakakilala sa Pilipinas at matatagpuan sa buong bansa. Isa ito sa mga paborito ng mga Pilipino. Ang Pilipinas din ang pang-lima sa pinakamalaking nagluluwas ng saging sa buong mundo. Ito ay tinatawag na tukol ng mga Ilokano, turdan ng mga bisaya, Latunda ng mga Bikolano at Pangasinense, at Saquin a Latondan ng mga Kapampangan.

Ang saging ay madalas na napagkakamalan bilang isang puno ngunit ang totoo, ito ay isang malaking halamang-damo (herb). Bagaman ito ay tumutubo na sa mga bansang tropikal, ito ay nagmula sa Timog-Silangang Asya.

Ito ay may taas na umaabot hanggang walong metro ngunit ang karaniwan ay mula tatlo hanggang limang metro. Ang mga dahon nito ay malambot, madulas, hugis pahaba at may kulay na berde. Ang bunga naman nito ay may kulay na mula berde hanggang dilaw o pula, at maaaring may haba na umaabot mula 2 ½ hanggang 12 na pulgada.

Ang murang bunga ng saging na saba ay gamot sa pigsa, sa pamamagitan nito lumalambot ang pigsa at nagkakaroon ng mata.

Paraan:

Kumuha ng murang saging na saba, kayurin ito ng pino. Ilagay sa telang ginupit ng pabilog at may maliit na butas sa gitna. Idikit sa pigsa, hayaang matuyo ang saging dahil ito ang magiging daan upang kusang pumutok ang pigsa.

Iba pang gamit

* Ang batang dahon ng saging ay ginagamit para sa pagbebenda ng sugat at ginagamit ding pampahid sa sakit ng ulo.

* Sa naninipis na buhok: Ang dagta ng puno ay ipinapahid sa anit.

* Ang nilutong bulaklak ng saging ay ginagamit naman bilang lunas sa diabetes.

* Ang dagta naman ng bulaklak ay ginagamit para sa pananakit ng tenga.

SABILA

Scientific name: Aloe barbadensis Mill

Pampalago ng buhok at pang-alis ng balakubak, balat na nasunog o napaso, nasunog sa araw at pekas sa mukha pati na rin taghiyawat.

Paraan:

a) Kumuha ng dahon at katasin, ilagay sa anit at masahiing mabuti. Hayaang matuyo bago banlawan ay siyampuhin.

b) Katasin ang dahon at ipahid sa nasunog na balat at sa taghiyawat.

c) Magdikdik ng dahon at itapal sa may pilay, lagyan ng benda.

ROMERO

Scientific name: Ros marinus officinalis L.

Gamot sa kabag at mga taghiyawat.

Paraan:

Ligisin ang mga murang dahon at ipahid ang katas sa tiyan para sa kabag, ipahid din ang katas sa mukha para sa may taghiyawat.

PINYA

Scientific name: Ananas comosus

Ang prutas na ito ay mayaman sa bitamina C, pampatigas ng mga buto at ngipin, gamot sa nerbiyos.

Ang katas ng hinog na pinya ay pampurga.

Paraan:

Kumain ng pinya o katasin ang kalahati nito at inumin. Gawin ito buong isang linggo pagkatapos kumain.

PATATAS

Scientific name: Solanum tuberosum Linnaeus

Ito ay gamot sa napaso, rayuma at sakit sa balat.

Paraan:

a) Hiwain ang patatas at itapal sa napaso.

b) Kudkurin at itapal sa rayuma at may sakit sa balat.

PAPAYA

Scientific name: Carica papaya

Ang hinog na bunga ng papaya ay nakatutulong upang matunaw ng mabuti ang pagkaing kinain. Para ito sa mga naimpatso, may mga taghiyawat at mga bulate sa tiyan. Gamot din sa sa sakit na galing sa babae.

Paraan:

a) Durugin ang hinog na papaya, lagyan ng katas ng kalamansi at itapal sa mukha na may taghiyawat.

b) Para sa impatso, kumain ng hinog na bunga.

c) Para sa may mga bulate, magdikdik ng mga buto, haluan ng konting gatas.

Mga bata edad 7-9 na taon : 1/4 kutsarita

Mga bata edad 10-12 na taon : 1/2 kutsarita

Gawin ito 2 oras pagkatapos kumain ng hapunan. Ulitin pagkatapos ng isang linggo kung kailangan.

d) maglaga ng mga buto at inumin ang pinaglagaan, mainam ito lalo na sa sakit na galing sa babae (dahil sa pambabae).

e) Ang dahon ng papaya ay ginagamit pang-alis ng mantsa sa damit at mainam na panlinis o panghugas sa bituka ng baboy.

PANDAN

Scientific name: Pandanus odoratissimus L.

Ang dahon ng pandan ay isinasama sa sinaing upang bumango ang kanin, isinasama din sa ginagawang palamig.

Ang dahon, ugat at puno nito ay tumutulong upang bumuti ang daloy ng dugo sa katawan. Nililinis din nito ang ating dugo.

Ang pinakalangis nito ay pinapahid sa rayuma at sakit sa ulo.

Paraan:

Maglaga ng ugat at puno, inumin at gawing tsaa 3 beses maghapon. Bawal para sa mga nagdadalang-tao.

PANDAKAKI

Scientific name: Tabernaemontana pandacaqui

Ang ugat at dahon nito ay gamot sa sakit ng tiyan, ulcer at hindi normal na pagdating ng buwanang dalaw (regla) at sa nahihirapang manganak.

Paraan:

Maglaga ng ugat at dahon nito at uminom ng 1-2 basong pinaglagaan.

OREGANO

Scientific name: Coleus aromaticus Benth.

Ang oregano ay mas kilala kaysa sa ibang mga halamang-gamot na ginagamit sa ubo't sipon.

Paraan:

a) Ibalot sa dahon ng saging ang 7 pirasong oregano at ihawin ng bahagya (huwag hayaang masunog).

b) Puwede ring ilagay ang mga oregano sa maliit na platito o tasa at isapaw sa sinaing.

NARRA

Scientific name: Pterocarpus indicus

Mainam na gamot sa sakit sa bato, ibabad ang balat sa alak upang hindi masira agad (para sa may hustong edad).

Paraan:

Kumuha ng 1/4 kilong balat ng puno, alisin ang maruming bahagi at hugasan. Tadtarin ng maliliit at pakuluan sa tatlong basong tubig. Inumin ang pinaglagaan 3 beses araw-araw.

 NIYOG-NIYUGAN

Scientific name: Quisqualis indica L.

Ang mga buto nito ay gamot sa mga bulate o tiwa.

Paraan:

Sa edad na 4-7 taon - kumain ng apat na buto.

Sa edad na 8-9 taon - kumain ng anim na buto.

Sa edad na 10-12 taon - kumain ng pitong buto.

Sa matanda - kumain ng sampung buto.

Kainin ang nasabing buto, dalawang oras pagkatapos kumain ng hapunan. Ulitin pagkaraan ng isang linggo kung kailangan.

MAYANA

Scientific name: Coleus blumei benth.

Gamot sa galos o bukol dahil sa pagkakahulog o nadapa.

Paraan:

a) Dikdikin at katasin ang mga dahon, ipahid sa galos o sugat.

b) Ang dinikdik na dahon ay itapal sa bukol.

MANSANILYA

Scientific name: Chrysanthemum indicum L.

Mabuting panlunas sa ubo, sakit ng tiyan, kabag, sakit ng ulo.

Paraan:

a) Magpakulo ng 1 tasang dahon ng mansanilya sa 2 basong tubig, 3 beses maghapon.

b) Ligasin ang mga dahon, lagyan ng langis at ikuskos sa tiyan. Bigkisin ang tiyan buong magdamag.

c) Lagyan ng langis ang mga dahon at painitin sa apoy. Ilagay sa noo bago matulog sa gabi.

MANGGA

Scientific name: Mangifera indica Linn.

Gamot sa pasumpong-sumpong na rayuma at pananakit ng kasukasuan. Maaari ring ihalo sa pampaligo ng bagong panganak.

Paraan:

a) Pakuluan ang balat ng puno (1 tasa kapag tinadtad) sa kalahating tabong tubig. Gamiting mainit na pomento sa nananakit na kasukasuan o rayuma.

b) Ang mga dahon at balat ng puno ay pakuluan at ihalo sa pampaligo ng bagong panganak.

MALUNGGAY

Scientific name: Moringa oleifera Lam.

Ang dahon at bunga ng malunggay ay masarap igulay. Ang dahon ay nagpapadagdag ng gatas ng inang nagpapasuso. Mayaman ito sa bitamina A. Gamot din sa sugat at hindi natunawan.

Paraan:

a) Lamukusin ang dahon at ipahid o itapal sa sugat.

b) Magluto ng 2 tasang dahon ng malunggay, puwedeng ihalo sa lutuing gulay.

 MAKABUHAY

Scientific name: Tinospora rumphii Boerl

Ang halamang ito ay isang uri ng baging na panghugas sa sugat at sakit sa balat (galis-aso).

Bawal inumin ng nagdadalang-tao.

Paraan:

a) Kumuha ng mahabang baging, 1/4 kl. ang dami kapag pinagputol-putol. Pakuluan sa dalawang tabong tubig at ipanghugas o ipanglanggas sa sugat.

b) Maglaga ng maraming baging, lagyan ng tubig sapat para ipampaligo.

MAIS

Scientific name: Zea mays L.

Ang buhok nito ay gamot sa may problema sa pag-iihi, nagbabalisawsaw at may sakit sa buto. Masarap inumin dahil walang pait kang malalasahan.

Paraan:

Maglaga ng mga buhok ng mais, gawing tsaa hanggang sa gumaling at mawala ang karamdaman.

MABOLO

Scientific name: Diospyros discolor

Ang bunga nito ay napakasarap, mabango at masustansya. Mainam ito sa malimit na pagdumi at nag-iiti.

LUYANG DILAW

Scientific name: Curcuma longa L.

Gamot sa balakubak, sa may lagnat na nabinat, sa may rayuma o nananakit na kasu-kasuan.

Paraan:

a) Para sa may balakubak, magdikdik ng lamang-ugat o suwi (dahon), imasahe ang katas sa anit at buhok. Hayaan magdamag at magsiyampu kinabukasan.

b) Magdikdik ng suwi, ihalo sa langis ng niyog. Lagyan ng konting asin at ipahid sa masakit na parte.

c) Kumuha ng 1 kutsaritang luyang dilaw na pulbos, ihalo sa 1 tasang maligamgam na tubig. Ipainom sa may lagnat o nabinat.

Last Farewell - Dr. Jose Rizal

Ang Mi último adiós o Huling Paalam ay isang tulang likha ng pambansang bayani ng Pilipinas na si Jose Rizal. Isinalin ang orihinal na nasusulat sa wikang Kastila sa mga pangunahing wika ng daigdig tulad ng Ingles, Pranses, Aleman, Italyano, Nippongo, Malayo, at marami pang iba. Gayon din, naisalin din ito sa iba’t ibang wikain sa Pilipinas, tulad ng Tagalog, Ilokano, Kapampangan, Pangasinan, Bikol, Sugbuanon, Hiligaynon, at iba pa.

Kasaysayan ng Tula

Hindi matiyak kung kailan isinulat ni Jose Rizal ang kahuli-hulihan ang tulang ito. Ayon sa tradisyunal na paniniwala, sinasabing isinulat ito ni Rizal ng gabi ng bisperas ng pagbaril sa kanya, Disyembre 29, 1896. Ngunit ayon sa mga tala, si Rizal ay maraming ginawa noong mga huling araw ng kanyang buhay. Marami siyang tinanggap na bisita: ang kanyang mga kapatid, ang asawang si Josephine Bracken at ang mga prayleng humihimok sa kanya na isagawa ang pagbawi o retraksyon. Sinasabi pang ibinigay niya ito sa kapatid niyang si Trinidad na dumalaw sa kanya noong hapon ng Disyembre 29. Samakatuwid ay hindi niya isinulat ang tula kinagabihan ng bisperas at mismo noong araw ng kanyang pagbaril.

Hindi pinangalanan ni Rizal ang tula. Bunga ito ng kaliitan ng papel na kanyang pinagsulatan na may sukat lamang na 15-1/2 sentimetro at 9-1/2 sentimetro ayon kay Mauro Garcia. Nawalan ng sapat na espasyo ang papel kaya't ito'y hindi na nalapatan pa ng pamagat bukod sa kailangan talagang liitan ni Rizal ang pagsusulat niya sa tulang may 14 na saknong na nasusulat sa wikang Kastila.

Si Mariano Ponce ang kauna-unahang naglagay ng pamagat sa tula na tinawag na "Mi Ultimo Pensamiento" nang iyo'y kanyang ilathala sa Hong Kong noong Enero 1897. Sa tulong ni Jose Maria Basa ay ipinakalat ni Ponce ang tula at ipinamigay sa mga kababayan at kakilala ang mga sipi nito.

Si Padre Mariano Dacanay ang naglapat ng Mi último adiós bilang pamagat ng nasabing tula noong ito'y kanyang matanggap at mabasa habang siya'y nakakulong sa Bilibid, Maynila. Ang kanyang ginawang paglalapat ay inilathala sa pahayagang "La Independencia" noong Setyembre 1898.

Ang orihinal na sipi ng tula na ibinigay ni Rizal sa kapatid niyang si Trinidad ay napapunta naman kay Josephine Bracken. Dinala ni Josephine ang tula ng magpunta siya sa Hong Kong. Nang mamatay si Josephine ay nawala ang orihinal na kopya. Ito'y hinanap ng Pamahalaan ng Pilipinas at natagpuan sa isang taong tagaroon na humingi ng kaukulang bayad (1000 piso) upang ibigay niya ito sa pamahalaan. Nagbayad nga ang pamahalaan at ito ay naibalik sa Pilipinas.

Naisalin ang tula sa kauna-unahang pagkakataon sa Kapampangan ni Monico Mercado noong Enero 1897 at ang sa Tagalog naman ay si Andres Bonifacio. Ilan naman sa mga tanyag na salin ng tulang ito sa wikang Tagalog ay isinagawa nina Pascual H. Poblete at Julian Balmaceda. Sa mga dayuhang wika naman, una itong nasalin sa Aleman samantalang may mahigit na 25 salin ang tulang ito sa Ingles.

Noong taong 1899, habang nagaganap ang Digmaang Pilipino-Amerikano ay pinag-uusapan sa Kongreso ng Amerika kung makatwiran bang sakupin ang Pilipinas. May nagpanukalang dapat upang mabigyan ng edukasyon ang mga "barbarong" Pilipino. May isang kinatawan ang tumutol at binasa ang Huling Paalam ni Jose Rizal (salin sa wikang Ingles ni Charles Derbyshire na pinamagatang "My Last Farewell") upang patunayang hindi barbaro ang mga Pilipino (dahil sa galing ng pagkakasulat ng tula) at lalong hindi dapat sakupin ang Pilipinas.

HULING PAALAM

ni Dr. Jose P. Rizal

This is a Tagalog translation by Andres Bonifacio of the poem Mi Último Adios (My Last Farewell) originally written in Spanish by Filipino national hero Jose Rizal.

Huling Paalam

Pinipintuho kong Bayan ay paalam,

Lupang iniirog ng sikat ng araw,

mutyang mahalaga sa dagat Silangan,

kaluwalhatiang sa ami'y pumanaw.

Masayang sa iyo'y aking idudulot

ang lanta kong buhay na lubhang malungkot;

maging maringal man at labis ang alindog

sa kagalingan mo ay akin ding handog.

Sa pakikidigma at pamimiyapis

ang alay ng iba'y ang buhay na kipkip,

walang agam-agam, maluwag sa dibdib,

matamis sa puso at di ikahahapis.

Saan man mautas ay di kailangan,

cipres o laurel, lirio ma'y patungan

pakikipaghamok, at ang bibitayan,

yaon ay gayon din kung hiling ng Bayan.

Ako'y mamamatay, ngayong namamalas

na sa Silanganan ay namamanaag

yaong maligayang araw na sisikat

sa likod ng luksang nagtabing na ulap.

Ang kulay na pula kung kinakailangan

na maitina sa iyong liwayway,

dugo ko'y isaboy at siyang ikikinang

ng kislap ng iyong maningning na ilaw.

Ang aking adhika sapul magkaisip

noong kasalukuyang bata pang maliit,

ay ang tanghaling ka at minsang masilip

sa dagat Silangan hiyas na marikit.

Natuyo ang luhang sa mata'y nunukal,

taas na ang noo't walang kapootan,

walang bakas kunot ng kapighatian

gabahid man dungis niyong kahihiyan.

Sa kabuhayan ko ang laging gunita

maningas na aking ninanasa-nasa

ay guminhawa ka ang hiyas ng diwa

paghingang papanaw ngayong biglang-bigla.

Ikaw'y guminhawa laking kagandahang

akoy malugmok, at ikaw ay matanghal,

hininga'y malagot, mabuhay ka lamang

bangkay ko'y maisilong sa iyong Kalangitan.

Kung sa libingan ko'y tumubong mamalas

sa malagong damo mahinhing bulaklak,

sa mga labi mo'y mangyayaring ilapat,

sa kaluluwa ko halik ay igawad.

At sa aking noo nawa'y iparamdam,

sa lamig ng lupa ng aking libingan,

ang init ng iyong paghingang dalisay

at simoy ng iyong paggiliw na tunay.

Bayaang ang buwan sa aki'y ititig

ang liwanag niyang lamlam at tahimik,

liwayway bayaang sa aki'y ihatid

magalaw na sinag at hanging hagibis.

Kung sakasakaling bumabang humantong

sa krus ko'y dumapo kahit isang ibon,

doon ay bayaan humuning hinahon

at dalitin niya payapang panahon.

Bayaan ang ningas ng sikat ng araw

ula'y pasingawin noong kainitan,

magbalik sa langit ng buong dalisay

kalakip ng aking pagdaing na hiyaw.

Bayaang sino man sa katotong giliw

tangisang maagang sa buhay pagkitil;

kung tungkol sa akin ay may manalangin

idalangin, Bayan, yaring pagkahimbing.

Idalanging lahat yaong nangamatay,

Nangag-tiis hirap na walang kapantay;

mga ina naming walang kapalaran

na inihihibik ay kapighatian.

Ang mga balo't pinapangulila,

ang mga bilanggong nagsisipagdusa;

dalanginin namang kanilang makita

ang kalayaan mong ikagiginhawa.

At kung ang madilim na gabing mapanglaw

ay lumaganap na doon sa libinga't

tanging mga patay ang nangaglalamay,

huwag bagabagin ang katahimikan.

Ang kanyang hiwaga’y huwag gambalain;

kaipala'y marinig doon ang taginting,

tunog ng gitara't salterio'y magsaliw,

ako, Bayan yao't kita'y aawitan.

Kung ang libingan ko'y limot na ng lahat

at wala ng kurus at batong mabakas,

bayaang linangin ng taong masipag,

lupa'y asarolin at kahuya’y ikalat.

Ang mga buto ko ay bago matunaw,

mauwi sa wala at kusang maparam,

alabok na iyong latag ay bayaang

siya ang babalang doo'y makipisan.

Kung magkagayon ma'y, alintanahin

na ako sa limot iyong ihabilin,

pagka't himpapawid at ang panganorin,

mga lansangan mo'y aking lilibutin.

Matining na tunog ako sa dinig mo,

ilaw, mga kulay, masamyong pabango,

ang ugong at awit, paghibik ko sa iyo,

pag-asang dalisay ng pananalig ko.

Bayang iniirog, sakit niyaring hirap,

Katagalugan kong pinakaliliyag,

dinggin mo ang aking pagpapahimakas;

diya'y iiwan ko sa iyo ang lahat.

Ako'y patutungo sa walang busabos,

walang umiinis at berdugong hayop;

pananalig doo'y di nakasasalot,

si Bathala lamang doo’y haring lubos.

Paalam, magulang at mga kapatid

kapilas ng aking kaluluwa't dibdib

mga kaibigan, bata pang maliit,

sa aking tahanan di na masisilip.

Pag-papasalamat at napahinga rin,

paalam estranherang kasuyo ko't aliw,

paalam sa inyo, mga ginigiliw;

mamatay ay siyang pagkakagupiling!

(The Spanish poem was translated into Tagalog by

the Filipino revolutionary hero Andres Bonifacio.)

Mi Último Adios 

(Spanish vesion of Huling Paalam)

Adios, Patria adorada, region del sol querida,

Perla del Mar de Oriente, nuestro perdido eden,

A darte voy alegre, la triste, mustia vida;

Y fuera mas brillante, mas fresca mas florida,

Tambien por ti la diera, la diera por tu bien.

En campos de batalla, luchado, con delirio,

Otros te dan sus vidas, sin dudas, sin pesar.

El sitio nada importa: cipres, laurel o lirio,

Cadalso o campo abierto combate o cruel martirio,

Lo mismo es si lo piden la Patria y el hogar.

Yo muero, cuando veo que el cielo se colora

Y al fin anuncia el dia, tras lobrero capuz;

Si grana necesitas, para tenir tu aurora,

Vierte la sangre mia, derrama laen buen hora,

Y dorela un reflejo de su naciente luz!

Mis suenos, cuando apenas muchado adolescente,

Mis suenos cuando joven, ya lleno de vigor,

Fueron el verte un dia, joya del mar de Oriente,

Secos los negros ojos, alta la tersa frente,

Sin ceno, sin arrugas, sin manches de rubor.

Ensueno de mi vida, mi ardiente vivo anhelo,

Salud! te grita el alma, que pronto va a partir;

Salud! ah, que es hermoso caer por darte vuelo,

Morir por darte vida, morir bajo tu cielo,

Y en tu encantada tierra la eternidad dormir!

Si sobre mi sepulcro vieres brotar, un dia,

Entre la espesa yerba sencilla humilde flor,

Acercala a tus labios y besa al alma mia,

Y sienta yo en mi frente, bajo la tumba fria,

De tu ternura el soplo, de tu halito el calor.

Deja a la luna verme, con luz tranquila y suave,

Deja que el elba envie su resplandor fugas;

Deja gemir al viento, con su murmullo grave;

Y si desciende y posa sobre mi cruz un ave,

Deja que el ave entone su cantico de paz.

Deja que el sol, ardiendo, las lluvias evapore,

Y al cielo tornen puras, con mi clamor en pos;

Deja que un ser amigo mi fin temprano llore;

Y en las serenas tardes, cunado por mi alguien ore,

Ora tambien, oh Patria, por mi descanso a Dios.

Ora por todos cuantos murieron sin ventura;

Por cuantos padecieron tormentos sin igual;

Por nuestras pobres madres, que gimen su amargura;

Por huerfanos y viudas, por presos entortura;

Y ora por ti, que veas tu redencion final.

Y cunado, en noche oscura, se envuela el cementerio,

Y solos solo muertos queden velando alli,

No turbes su reposo, no turbes el misterio;

Tal ves acordes oigas de citara o salterio;

Soy yo, querida Patria, yo que te canto a ti.

Y cuando ya mi tumba, de todas olvidada,

No tenga cruz ni piedra que marquen su lugar,

Deja que la are el hombre, la esparza con la azada,

Y mis cenizas, antes que vuelvan a la nada,

El polvo de tu alfombra que vayan a formar.

Entonces nada importa me pongas en olvido,

Tu atmosfera, tu espacio, tus valles cruzare;

Vibrante y limpia nota sere para tu oido;

Aroma, luz, colores, rumor, canto, gemido,

Constante repitiendo la esencia de mi fe.

Mi Patria idolatrada, dolor de mis dolores,

Querida Filipinas, oye el postrer adois.

Ahi, te dejo todo: mis padres, mis amores.

Voy donde no hay esclavos, verdugos ni opresores;

Donde la fe no mata, donde el que reina es Dios.

Adios, padres y hermanos, trozos del alma mia,

Amigos de la infrancia, en el perdido hogar;

Dal gracias, que descanso del fatigoso dia;

Adios, dulce extranjera, mi aliga, mi alegria;

Adios, queridos seres. Morir es descansar.

My Last Farewell

 (English version of  Huling Paalam or Mi Ultimo Adiós)

 Farewell, my adored Land, region of the sun caressed,

Pearl of the Orient Sea, our Eden lost,

With gladness I give you my Life, sad and repressed;

And were it more brilliant, more fresh and at its best,

I would still give it to you for your welfare at most.

On the fields of battle, in the fury of fight,

Others give you their lives without pain or hesitancy,

The place does not matter: cypress laurel, lily white,

Scaffold, open field, conflict or martyrdom's site,

It is the same if asked by home and Country.

I die as I see tints on the sky b'gin to show

And at last announce the day, after a gloomy night;

If you need a hue to dye your matutinal glow,

Pour my blood and at the right moment spread it so,

And gild it with a reflection of your nascent light!

My dreams, when scarcely a lad adolescent,

My dreams when already a youth, full of vigor to attain,

Were to see you, gem of the sea of the Orient,

Your dark eyes dry, smooth brow held to a high plane

Without frown, without wrinkles and of shame without stain.

My life's fancy, my ardent, passionate desire,

Hail! Cries out the soul to you, that will soon part from thee;

Hail! How sweet 'tis to fall that fullness you may acquire;

To die to give you life, 'neath your skies to expire,

And in your mystic land to sleep through eternity!

If over my tomb some day, you would see blow,

A simple humble flow'r amidst thick grasses,

Bring it up to your lips and kiss my soul so,

And under the cold tomb, I may feel on my brow,

Warmth of your breath, a whiff of your tenderness.

Let the moon with soft, gentle light me descry,

Let the dawn send forth its fleeting, brilliant light,

In murmurs grave allow the wind to sigh,

And should a bird descend on my cross and alight,

Let the bird intone a song of peace o'er my site.

Let the burning sun the raindrops vaporize

And with my clamor behind return pure to the sky;

Let a friend shed tears over my early demise;

And on quiet afternoons when one prays for me on high,

Pray too, oh, my Motherland, that in God may rest I.

Pray thee for all the hapless who have died,

For all those who unequalled torments have undergone;

For our poor mothers who in bitterness have cried;

For orphans, widows and captives to tortures were shied,

And pray too that you may see you own redemption.

And when the dark night wraps the cemet'ry

And only the dead to vigil there are left alone,

Don't disturb their repose, don't disturb the mystery:

If you hear the sounds of cithern or psaltery,

It is I, dear Country, who, a song t'you intone.

And when my grave by all is no more remembered,

With neither cross nor stone to mark its place,

Let it be plowed by man, with spade let it be scattered

And my ashes ere to nothingness are restored,

Let them turn to dust to cover your earthly space.

Then it doesn't matter that you should forget me:

Your atmosphere, your skies, your vales I'll sweep;

Vibrant and clear note to your ears I shall be:

Aroma, light, hues, murmur, song, moanings deep,

Constantly repeating the essence of the faith I keep.

My idolized Country, for whom I most gravely pine,

Dear Philippines, to my last goodbye, oh, harken

There I leave all: my parents, loves of mine,

I'll go where there are no slaves, tyrants or hangmen

Where faith does not kill and where God alone does reign.

Farewell, parents, brothers, beloved by me,

Friends of my childhood, in the home distressed;

Give thanks that now I rest from the wearisome day;

Farewell, sweet stranger, my friend, who brightened my way;

Farewell, to all I love. To die is to rest.